بچه ها شبیه پدر می شوند یا مادر؟ | ویژگی های ارثی ظاهری
دقت کرده‌اید؟ بعضی خیلی شبیه بـه مادرشان هستند و برعکس بعضی بـه پدرشان شباهت بیشتری دارند. دلیل این ویژگی چیست؟ بچه ها شبیه پدر میشوند یا مادر؟ چگونه بفهمیم فرزندمان چـه شکلی میشود؟ در ادامه از ۰ تا ۱۰۰ درباره این موضوع صحبت میکنیم، امروز همچنین بیماری هایی کـه ارثی کـه از والدین بـه فرزندان می‌رسند را هم مورد بررسی قرار میدهیم با مـا همراه باشید.
اگر تا بحال از کسی شنیده اید کـه درست مثل مادرتان هستید، باید بدانید کـه این جمله کاملاً درست نیست. در حقیقت، مـا «بـه ویژه زنان» بیشتر شبیه پدر خود هستیم تا مادر خود. علاوه بر این، تئوری ای مطرح شده کـه بیان میکند سبک زندگی پدر پیش از بسته شدن نطفه ی جنین، یعنی رژیم غذایی و احوالات او، اساس سلامت آینده ی فرزند وی را تشکیل میدهد.
بخاطر داشته باشید کـه حتی درصورتی کـه از ژن های خوبی برخوردار باشید، کماکان باید سبک زندگی سالمی داشته باشید. چون در نهایت این سبک زندگی شـما اسـت کـه نقشی کلیدی در ظاهر و احوالات شـما دارد. در اغلب موارد، فرزندان فرم نوک بینی، دور لب ها، اندازه ی استخوان گونه، گوشه ی چشم ها و فرم چانه را از پدر و مادرشان بـه ارث میبرند.
ریز ویتراسپون، بازیگر هالیوودی، دختری دارد کـه چشم های آبی، فرم استخوان گونه، چانه و فرم نوک بینی مادرش رابه ارث برده اسـت. طبق معمول ۵۰ درصد از دی ان ای فرزند را ژن های مادر و ۵۰ درصد دیگر را ژن های پدر تشکیل میدهد. با این حال، ژن های مردانه بسیار قوی‌تر از ژن های زنانه هستند، بهمین دلیل طبق معمول تأثیر برجسته تری دارند.
در نتیجه، بطور معمول ۴۰ درصد از ژن های زنانه و ۶۰ درصد از ژن های مردانه فعال هستند. علاوه بر این، بدن زن در دوران بارداری، جنین را یک جسم نسبتا بیگانه تشخیص میدهد. بهمین دلیل، برای حفظ جنین وادار بـه سازش با ژن های پدر میشود «گاهی بـه قیمت از دست رفتن ژن های زنانه ی خودش». با این وجود، بازهم میتوان فهمید کـه فرزند کدام ویژگی ها را از پدر و کدام یک را از مادر بـه ارث میبرد.
جنسیت
جنسیت فرزند آینده بـه پدر بستگی دارد، بـه اینصورت کـه فرزند همیشه از مادر کروموزوم X را میگیرد و از پدر یا کروموزوم X را دریافت میکند «کـه در نتیجه دختر خواهد شد» و یا کروموزوم Y را «کـه بنابر این پسر خواهد شد». اگر مردی درخانواده ی خود برادران زیادی داشته باشد، بیشتر پسردار خواهد شد و اگر خواهران زیادی داشته باشد، بیشتر دختردار خواهد شد.
تنها عده ای از مردان هستند کـه تعداد کروموزوم های X و Y در اسپرم آنها تقریباً بـه یک اندازه اسـت ودر نتیجه احتمال پسردار و دختردار شدن آنها بـه یک میزان اسـت. کروموزوم های Y در مقایسه با کروموزوم های X حامل ژن های کمتری هستند و رشد اندام جنسی مردانه مربوط بـه بعضی از همین ژن ها میشود. بهمین دلیل اسـت کـه احتمال بیشتری وجوددارد کـه پسری شبیه بـه مادرش شود.
وضعیت دندان ها
اگر پدری مشکلات دندانی زیادی داشته باشد، بـه احتمال قوی فرزندان او هم دچار مشکلات دندانی خواهند بود. اگرچه فرم و اندازه ی دندان ها میتواند هم از پدر و هم از مادر بـه فرزندان بـه ارث برسد، اما ژن های پدر غالب هستند. بنابر این اگر پدری از مشکلات دندانی رنج میبرد، احتمال دارد کـه فرزند او هم همان مشکلات را داشته باشد.
هوش
کروموزوم های X حامل ژن هایی هستند کـه بـه هوش مرتبط هستند. بهمین دلیل اسـت کـه پسرها هوش شان را از مادرشان بـه ارث میبرند.
دخترها هوش شان را هم از پدر و هم از مادر بـه ارث میبرند. با این حال، تنها تا ۴۰ درصد از هوش مادر بـه فرزندان بـه ارث میرسد و مابقی آنرا فرزندان در طول زندگی شان کسب میکنند. بنابر این هیچ چیز بـه اندازه ی سختکوشی تأثیر ندارد. بطور متوسط، ضریب هوشی پسرها اختلافی حدود ۱۵ نمره ای با ضریب هوشی مادران شان دارد.
استعداد ابتلا به بیماری های روانی
با بالا رفتن سن، کیفیت اسپرم کاهش پیدا میکند. بهمین دلیل ممکن اسـت از پدر و مادرهای مسن، ژن هایی جهش یافته بـه فرزندان انها منتقل شود. این مسأله ریسک ابتلا بـه بیماری های روانی، اوتیسم، بیش فعالی یا اختلال دو قطبی را افزایش میدهد. همچنین، مردانی کـه بعد از ۴۵ سالگی بچه دار میشوند، احتمال خودکشی و مشکلات یادگیری در فرزندان انها بیشتر اسـت.
مردان در هر سنی، درصورت مبتلا بودن بـه بیماری قلبی کرونری، ممکن اسـت این بیماری را برای پسران خود هم بـه ارث بگذارند. علاوه بر این، مردانی کـه نابارور هستند و برای بچه دار شدن انها، عمل لقاح بـه شکل مصنوعی انجام میشود، در اغلب موارد پسران آنها هم دچار مشکل ناباروری میشوند.
استعداد ابتلا به هموفیلی و اوتیسم
یکی از معروفترین مبتلایان بـه بیماری هموفیلی در تاریخ، الکسی نیکلایویچ، تزار روسیه بود. در تصویر بالا، سمت چپ مادر ِ مادربزرگ او یعنی ویکتوریا، ملکه ی بریتانیا را می‌بینید کـه ژن بیماری هموفیلی را داشت و آنرا برای بعضی از فرزندان، نوه ها و نتیجه هایش بـه ارث گذاشت. بعضی بیماری ها هستند کـه تنها از مادر بـه ارث می‌رسند اما فقط در پسران بـه وجود می‌آیند «در واقع بعید اسـت کـه دخترها بـه این بیماری ها مبتلا شوند».
این مسأله زمانی رخ میدهد کـه زنی کروموزوم حامل این ژن را دارد و این ژن رابه پسر خود انتقال میدهد. چنین پسری برخلاف مادرش، فقط یک کروموزوم X دارد و چیزی کـه با آن بتواند ژن جهش یافته اش را خنثی کند در اختیار ندارد. هموفیلی، کـه توانایی بدن در انعقاد خون را مختل میکند، از جمله بیماری هایی هستند کـه میتوانند از این طریق بـه ارث برسند. اوتیسم اغلب از مادر بـه پسر بـه ارث میرسد.
استعداد چاقی
استعداد چاقی یا تناسب اندام بـه صورت ژنتیکی بـه فرزندان بـه ارث میرسد. در ۲۵ درصد از موارد، وزن و سایز بعضی افراد بـه ژن های آنها بستگی دارد. در اغلب موارد، افراد سعی در کم کردن اضافه وزنی دارند کـه آنرا از والدین خود بـه ارث برده اند. در چنین مواردی، کم کردن این وزن اضافه بـه شدت دشوار اسـت. اما حتی در چنین شرایطی هم داشتن یک رژیم غذایی معقول و تحرک بدنی مؤثر خواهد بود.
استعداد چاقی یا تناسب اندام میتواند بـه یک از اندازه از پدر و مادر بـه ارث برسد، اما استعداد چاقی بیشتر از استعداد تناسب اندام بـه فرزندان بـه ارث میرسد. وزن فرزند تنها بـه مادر او بستگی دارد و ارتباطی بـه وزن پدر ندارد. فرزندان در صورتی لاغر خواهند بود کـه مادر آنها لاغر باشد. اگر مادر چاق باشد، ممکن اسـت کـه فرزند او هنگام تولد اضافه وزن داشته باشد.
قد
پدرها در مقایسه با مادر ها تأثیر بیشتری در قد فرزندشان دارند. مردان قد بلند فرزندان بلند قدتری دارند. بطور متوسط، حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد از قد یک شخص بـه قد پدر و مادر او بستگی دارد و مابقی آن از رژیم غذایی، سبک زندگی و سلامت آن شخص تأثیر میگیرد. علاوه بر این، همه ی ی فرزندان یک پدر و مادر، قد یکسانی ندارند. طبق معمول کوچک ترین فرزند کوتاه تر از بقیه ی فرزندان خانواده اسـت.
دو فرمول برای تعیین قد فرزند آیندۀ خود وجود دارد
اگر پسردار شدید، قد مادر رابا قد پدر جمع بزنید و سپس ۵ اینچ «۱۲/۷ سانتیمتر» بـه آن اضافه کنید. مجموع این اعداد را تقسیم بر ۲ کنید. شماره بـه دست آمده، قد پسرتان خواهد بود.
اگر دختردار شدید، قد مادر رابا قد پدر جمع بزنید و مجموع انها را منهای ۱۳ کنید. سپس شماره بـه دست آمده را تقسیم بر ۲ کنید. رقم نهایی، قد دخترتان خواهد بود. قد دخترتان در ۱۸ ماهگی و قد پسرتان در ۲ سالگی را ثبت کنید. این اعداد را ضرب در ۲ کنید. شماره بـه دست آمده «۴ اینچ کمتر یا بیشتر» قد فرزندتان در آینده خواهد بود.
رنگ چشم ها
در بین رنگ چشم ها، قهوه ای ژن غالب اسـت. بنابر این اگر یکی از والدین «بـه ویژه پدر» چشم های تیره و دیگری چشم های آبی یا سبز داشته باشد، رنگ چشم های فرزند آنها بـه احتمال زیاد قهوه ای خواهد بود. احتمال آبی شدن رنگ چشم های فرزندتان صفر نیست.
اما این اتفاق تنها در صورتی میوفتد کـه پدر یا مادر حامل ژن رنگ چشم آبی باشد. آبی و سبز ژن های مغلوب محسوب میشوند و از میان این دو، آبی غالب تر از سبز اسـت. اما کماکان ممکن اسـت پدر و مادری کـه هردو چشم های آبی رنگ دارند، صاحب فرزندی با چشم های قهوه ای شوند.
چال صورت
چال صورت یک ژن مغلوب اسـت. اگر دستکم یکی از والدین چال صورت داشته باشند، ممکن اسـت کـه فرزند انها هم چال صورت داشته باشد.
مو های فر
موی فر واقعا زیبا اسـت و تعداد زیادی از مادر ها آرزوی داشتن فرزندی با مو های فر را دارند. اما بر خلاف آنکه موی فر ژن غالب محسوب میشود، حتی اگر یکی از والدین هم این ویژگی را داشته باشد، بـه این معنی نیست کـه فرزند آنها هم حتماً موی فر خواهد داشت. اگر پدر و مادر هردو مو های فر داشته باشند، مو های فرزندشان هم فر خواهد بود.
اگرهم پدر و هم مادر موی صاف داشته باشند، مو های فرزند انها هم صاف خواهد بود. اگر یکی از والدین موی فر داشته باشد و دیگری موی صاف، فرزند انها موی حالت دار خواهد داشت. علاوه بر این، اگر پدر و مادر هردو، مو های فر داشته باشند و کسی درخانواده ی آنها موی صاف داشته باشد، ممکن اسـت مو های فرزند انها هم صاف شود.
چطور می توانیم بفهمیم که فرزند آینده مان چه شکلی خواهد داشت؟
بـه عکس های خانواده ی خودتان و همسرتان نگاه کنید. بـه ویژگی های ظاهری ای دقت کنید کـه در بیشتر اعضای خانواده وجوددارد «مثل بینی سر بالا، مو های فر، رنگ چشم تیره و غیره». این ویژگی ها غالب هستند و بـه احتمال قوی فرزند آینده ی شـما هم همین ویژگی ها را خواهد داشت.
در ادامه بیماری های ژنتیکی ای که از مادران به دختران به ارث می رسد
ژن های مـا نه تنها تعیین کننده ی ویژگی های ظاهری و شخصیتی مـا، بلکه منشأ نقص های بدنی مـا هم هستند. برای مثال، افسردگی و بیخوابی تنها بر اثر اضطراب و خستگی زیاد بـه وجود نمی‌آیند و استعداد ژنتیکی هم میتواند عامل چنین مشکلاتی باشد. اما بخاطر داشته باشید کـه استعداد ژنتیکی یک بیماری بـه معنای قطعی بودن بیمار شدن تان نیست، بلکه بـه این معنی اسـت کـه باید بیشتر مراقب سلامتی خود باشید.
پوکی استخوان
پوکی استخوان باعث تضعیف استخوان ها میشود و بهمین دلیل ریسک شکستگی های استخوانی بالا می‌رود. این بیماری بیشتر در بین زنان شایع اسـت و استعداد ژنتیکی یکی از مهمترین ریسک فاکتورهای پوکی استخوان اسـت.
این بیماری میتواند بعد از یائسگی بروز پیدا کند، یعنی در دوره ای کـه استخوان ها کلسیم خودرا از دست می‌دهند و شکننده میشوند.
اقدامات پیشگیرانه:
مواد غذایی حاوی کلسیم بیشتر مصرف کنید. اما فراموش نکنید کـه کلسیم تنها زمانی جذب بدن میشود کـه با ویتامین دی ترکیب شود. بـه دکتر مراجعه کنید و درباره ی مکمل های ویتامین مورد نیاز بدنتان از او مشورت بگیرید. همچنین برای دریافت ویتامین دی، بیشتر در فضاهای باز قدم بزنید. سیگار نکشید. این عادت مضر توانایی بدن در جذب کلسیم را کاهش میدهد و روی تراکم معدنی استخوان ها تأثیر میگذارد.
نوشابه نخورید. مصرف منظم نوشابه، ریسک شکستگی استخوان لگن رابه میزان ۱۴ درصد افزایش میدهد. تناسب اندام تان را حفظ و ورزش کنید. بـه توصیه ی متخصصان، افراد ۱۹ تا ۶۵ ساله باید ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش هوازی و دو بار در هفته در ناحیه ی پاها، کفل، پشت، قفسه ی سینه، بازوها و کتف، ورزش های عضله ساز انجام دهند.
روماتیسم مفصلی
علت بروز این بیماری التهابی هنوز روشن نیست اما دانشمندان گمان میکنند علت آن ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی اسـت کـه روی سیستم ایمنی بدن تأثیر میگذارد.
اقدامات پیشگیرانه:
سیگار را ترک و مصرف قهوه و گوشت قرمز را کم کنید. از دندان ها و لثه ی خود مراقبت کنید و بطور منظم برای انجام معاینه بـه دندان دکتر مراجعه کنید.
بیماری پیرادندانی میتواند منجر بـه بروز بیماری روماتیسم مفصلی شود. مواد غذایی حاوی ویتامین سی را در رژیم غذایی خود بگنجانید. این آنتی اکسیدان ریسک بروز التهاب در بدن را کاهش میدهد.
پیری زودرس
دانشمندان پی برده اند بعضی ژن ها در میزان توانایی بدن برای مقاومت در برابر پروسه های پیری زودرس نقش دارند. این ژن ها از نسلی بـه نسلی دیگر، از طرف مادر منتقل میشوند. اگر دی ان ای معیوب مادرتان رابه ارث برده باشید، روند پیری شـما سرعت بیشتری خواهد داشت.
متأسفانه دانشمندان هنوز راهی برای معکوس کردن این روند پیدا نکرده اند، اما بهتر اسـت از کرم های ضد آفتاب با اس پی اف بالا استفاده کنید، چون حساسیت بـه نور خورشید هم یک ویژگی ژنتیکی اسـت.
افسردگی
میلیون‌ها نفر در دنیا مبتلا بـه افسردگی هستند. دانشمندان پی برده اند ژن Slc6a15 مسئول ابتلا بـه افسردگی در مـا اسـت و میتواند بـه ارث برسد.
احتمال ابتلا بـه افسردگی در زنان دو برابر بیشتر از مردان اسـت و افسردگی میتواند تبدیل بـه یک بیماری مزمن شود. افسردگی پس از زایمان هم میتواند ارثی باشد.
اقدامات پیشگیرانه:
مراقب سلامت جسمی تان باشید. خوب بخوابید، رژیم غذایی متعادلی داشته باشید و بطور منظم ورزش کنید. مشکلات تان را در خود نریزید و از خانواده و دوستان تان کمک بگیرید. شـما گاهی فقط بـه یک گوش شنوا نیاز دارید. اگراحساس میکنید افسردگی تان بیشتر شده، از مراجعه بـه روان‌شناس خجالت نکشید.
آب سیاه
بیماری چشمی آب سیاه یا گلوکوم در بین زنان شایع تر اسـت و جهش های ژنتیکی مرتبط با این بیماری هم میتواند بـه ارث برسد.
اقدامات پیشگیرانه:
برای معاینه بـه چشم دکتر مراجعه کنید. قبل از ۴۰ سالگی هر ۲ تا ۴ سال یکبار، از ۴۰ تا ۵۴ سالگی هر ۱ تا ۳ سال یکبار، از ۵۵ تا ۶۴ سالگی هر ۱ تا ۲ سال یکبار و بعد از سن ۶۵ سالگی هر ۶ تا ۱۲ ماه یکبار باید اینکار را انجام دهید.
۳ بار یا بیشتر در هفته ورزش های سبکی مثل پیاده روی یا دوی آهسته انجام دهید. یوگا هم میتوانید کار کنید اما از حرکاتی کـه سر و ته انجام میشوند و بنابر این بـه گردن و شانه ها فشار می آورند خودداری کنید.
بیماری های قلبی عروقی
ژن های زنان تعیین کننده ی شکل انباشت چربی در بدن آنها اسـت. اگر چربی ها در ناحیه ی شکم انباشته شوند، خطر بروز بیماری های قلبی عروقی دو برابر میشود. انباشت کلسترول اضافه در سرخرگ های کرونری کـه منجر بـه حمله ی قلبی میشود هم میتواند مسأله ای ارثی باشد.
اقدامات پیشگیرانه:
چاقی ریسک سکته ی مغزی، حمله ی قلبی، افزایش فشار خون و دیابت را افزایش میدهد. ورزش مناسب خودرا پیدا کنید و ۳ تا ۴ بار در هفته آنرا انجام دهید. رژیم غذایی تان را اصلاح کنید.
مصرف نمک، شیرینی و مواد غذایی پرچرب را کنار بگذارید و سبزیجات، میوه ها و غلات کامل بیشتری مصرف کنید. سیگار را ترک کنید تا ریسک ابتلا بـه بیماری های قلبی عروقی کاهش پیدا کند. بطور مرتب برای چکاپ بـه دکتر مراجعه کنید و مراقب فشار و کلسترول خون تان باشید.
میگرن
زنان ۳ برابر بیشتر از مردان بـه میگرن مبتلا میشوند. این بیماری میتواند ارثی هم باشد اما میتوان از شدت این بیماری کم کرد و تعداد حمله های میگرنی را کاهش داد.
اقدامات پیشگیرانه:
مصرف الکل، کاکائو، پنیر، قهوه و مرکبات را کاهش دهید. همه ی ی این مواد غذایی باعث میگرن میشوند. از مکان هایی کـه در آنها بوهای تند و نورهای شدید وجوددارد دوری کنید. آب زیاد بخورید. هرروز زمانی رابه استراحت و آرامش گرفتن اختصاص دهید.
بیخوابی
دانشمندان پی برده اند علت بیخوابی فقط مشکلات روحی نیست و ژنتیک هم دراین مسأله مؤثر اسـت. انها همچنین متوجه شده اند بین بیخوابی و ویژگی های دیگری مثل اختلالات اضطرابی، افسردگی و روان رنجوری، اشتراک ژنتیکی زیادی وجوددارد. این مشکلات طبق معمول با بیخوابی همراه میشوند کـه بخشی ازآن بدلیل پایه ی ژنتیکی مشترک آنها اسـت.
اقدامات پیشگیرانه:
با افکار منفی بـه رخت خواب نروید. شبها قهوه ننوشید، سیگار نکشید و غذا های سنگین نخورید. آخر شب ورزش نکنید. بهتر اسـت ۴ ساعت قبل از زمان خواب تان همه ی فعالیت های فیزیکی تان را تمام کنید. سعی کنید هرروز در ساعت های مشخصی بخوابید و بیدار شوید.
آلزایمر
آلزایمر شایع‍‌ترین نوع زوال عقل اسـت کـه احتمال بروز آن در زنان بیشتر از مردان اسـت. این بیماری هیچ درمانی ندارد اما اگر سبک زندگی سالمی داشته باشید میتوانید ریسک ابتلا بـه آنرا کم کنید.
اقدامات پیشگیرانه:
سطح فشار و کلسترول خون تان را بازرسی کنید. سیگار را ترک کنید. مصرف سیگار ریسک ابتلا بـه زوال عقل را افزایش میدهد. ورزش کنید.
ورزش کردن اشباع اکسیژن در مغز را افزایش میدهد. مصرف قند و چربی های اشباع شده را محدود کنید و میوه ها و سبزیجات را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
سرطان های سینه و تخمدان
آنجلینا جولی در کودکی بـه همراه مادرش
آنجلینا جولی، بازیگر معروف هالیوودی، درسال ۲۰۱۳ تحت عمل جراحی دابل ماستکتومی پیشگیرانه قرار گرفت و هردو سینه ی او برداشته شدند. دو سال بعد، نتیجه ی تست سالانه ی جولی حاکی از وجود نشانه هایی احتمالی از سرطان تخمدان در مراحل اولیه بود، بهمین دلیل جولی تحت عمل جراحی اوفورکتومی پیشگیرانه قرار گرفت و تخمدان های او هم برداشته شدند.
جولی اینکار را برای بـه حداقل رساندن ریسک سرطان انجام داد، چون مادر و مادربزرگ او هردو بدلیل ابتلا بـه سرطان فوت کرده بودند. جولی یک ژن معیوب BRCA1 دارد کـه احتمال ابتلا بـه سرطان های سینه و تخمدان رابه میزان قابل توجهی بالا میبرد. اما دانشمندان ادعا میکنند همه ی ی جهش های ژنتیکی منجر بـه سرطان نمی‌شوند، بنابر این لازم نیست فوراً تحت چنین جراحی های پیشگیرانه ای قرار بگیرید.
اقدامات پیشگیرانه:
مصرف الکل را کم کنید. تا پیش از ۳۰ سالگی بچه دار شوید. تحقیقات نشان میدهد بدنیا آوردن فرزند اول تا پیش از ۳۰سالگی، ریسک ابتلا بـه سرطان سینه را کم میکند. سیگار نکشید. بطور منظم برای انجام چکاپ بـه دکتر مراجعه کنید.
