نکاتی مهم در مورد پوست و موی نوزاد
نوزاد : دوره یکماهه اول عمر را دوره نوزادی نامگذاری کرده اند . دراین دوران درتمامی ارگانهای بدن رشد ونمو بطور سریع اتفاق افتاده وهمین موضوع باعث یکسری تغییراتی میباشد که درپوست این تغییرات بطور واضحتری دیده میشود.
دراین نوشته سعی شده است تا به تغییرات طبیعی دراین دوران اشاره شود تا این تغییرات باعث نگرانی درخانواده ها نگردد.
موی نوزاد
بطورکلی نوزادان شرقی درمقایسه با نوزادان نژادهای اروپایی که تقریباً در هنگام تولد مویی ندارند ، از موهای بیشتری برخوردار هستند. برخی از نوزادان در هنگام تولد دربعضی ازمناطق بدن بطور چشمگیری پرمو هستند.
وضعیت این نوزادان که بطور طبیعی درنواحی روی گوشها وپیشانی موهای زیادی دارند نباید باعث نگرانی گردد؛ زیرا این موهای زائد در عرض چند هفته تا چند ماه برطرف خواهد شد.
بعضی از نوزادان نیز با موهای بسیارکم وسری صاف وبراق بدنیا میآیند . این حالت نیز نباید موجب نگرانی شود زیرا این نوزادان نیز درآینده طاس نخواهند بود.
درمورد رنگ وحالت مو نیز باید متذکر شویم که این موارد نیز درطول زمان دستخوش تغییرات زیادی میشود . موهای کاملاً صاف نوزاد ممکن است دریکی دوسال اول عمر مجعد وفرفری وسپس دوباره صاف شود یا ممکن است نوزادی که قبلاً موهای مجعدی داشته بعدها موی صافی داشته باشد.
رنگ مو نیز ممکن است دریکی دوسال اول عمر نسبت به قبل تیره تر ویا روشنتر گردد. وجود مو دربرخی نواحی بدن میتواند نشانه ای از احتمال وجود عارضه ویا مشکلی برای نوزاد باشد.
به همین سبب اگر مثلاً ملاحظه شود که بدن نوزاد دربدوتولد بسیار پرموست یا ابروان پیوسته دارد یا رویش موها درپشت سرنوزاد تا پائین گردن وی ادامه دارد ویا دسته ای ازموها درپشت کمر نوزاد ودر پائین ترین قسمت ستون مهره ها قرار گرفته است؛ بهتر است پزشک را از این موضوع آگاه کنید.
پوسته های زرد روی سر نوزاد (کبره)
پس از تولد دربرخی از نوزادان پوسته های ضخیم وزردرنگی در روی سر وحتی گاهی درروی ابروها وبین ابروها دیده میشود.
وقتی مادران سعی میکنند این پوسته ها را با دست، ناخن ویا شانه ازموهای نوزاد پاک کنند ؛ متوجه میشوند که این کار به سهولت امکان پذیر نیست وگاهی منجربه کنده شدن موها و خون آمدن از جای پوسته کنده شده نیز میشود.
این پوسته نتیجه فعالیت غدد چربی پوست سر بوده که بعد از حدود یکسال اول عمر معمولاً برطرف میشود . این حالت ، بیماری محسوب نشده وتنها درموارد شدید نیاز به استفاده ازدارو دارد.
درموارد خفیف میتوان از چرب کردن پوسته ها با روغن زیتون وحمام کردن پس از آن استفاده نمود که با همین کار میتوان به کاهش این پوسته ها کمک نمود.
لکه های قرمز کمرنگ صورت و پشت گردن نوزاد
این لکه ها را بنام لکه های سالمون نیز می شناسند. این لکه های قرمز کمرنگ یا صورتی با حدود نامشخص، بیشتر درپیشانی (درست درخط وسط) بین ابروها، پشت پلکها، بالای لب ویا پشت گردن وحدوداً در ۳۰% تا ۴۰% نوزادان دیده میشود.
این ضایعات که نمایانگر گشادی عروقی موضعی هستند ممکن است درهنگام گریه کردن یا درهنگام تغییرات دمای محیطی پررنگ شوند.
اغلب ضایعات این چنینی که درصورت قرار دارند سرانجام درعرض چند سال کمرنگ شده وکاملاً ناپدید میشوند اما آنهایی که در ناحیه پشت گردن و ناحیه پشت سری قرار دارند معمولاً باقی میمانند.
این لکه ها غالباً متقارن بوده یعنی درصورتی که دریک پلک وجود داشته باشد درپلک دیگر نیز موجود میباشد ودرصورتی که در وسط پیشانی باشد ؛ دردوطرف خط وسط موجود است.
لکه های ماه گرفتگی نوزاد
گاهی دربعضی نوزادان یک لکهی نسبتاً بزرگ قرمز که ممکن است حتی نیمی از صورت را پوشانده باشد دیده میشود.
این لکه که دراصطلاح مادران ماه گرفتگی نام دارد، هرگز بطور خود بخود از بین نخواهد رفت. البته می توان در مورد درمان این لکه ها از لیزرهای مخصوص از بین بردن عروق استفاده نمود.
علت ایجاد شدن این لکه ها مشخص نیست و درحقیقت این حالت یک ناهنجاری عروقی مادرزادی محسوب میشود. این ضایعات درصورت نباید با لکه های سالمون که در قسمت قبل به آنها اشاره شد اشتباه گردد.
لکه های سالمون معمولاً سیمتریک وکوچک بوده ولی ماه گرفتگی معمولاً بزرگتر ویکطرفه واغلب درخط وسط میباشد.
به دلیل ارتباطی که وجود لکه های ماه گرفتگی میتواند با بعضی از بیماریهای عمومی داشته باشد بهتر است نوزاد دچار این لکه ها را به نزد پزشک برد تا درصورت لزوم از لحاظ وجود این بیماریها نیز بررسی لازم انجام شود.
دانه های قرمز روی بدن نوزاد (اریتم توکسیکوم)
این ضایعات که کاملاً بی ضرر هستند وخودبخود خوب میشوند درتقریباً ۵۰% نوزادان فول ترم (رسیده) اتفاق میافتد.
در نوزادان نارس این حالت کمتر دیده میشود . این ضایعات به شکل دانه های قرمز ویا چرکی به رنگ سفید مایل به زرد هستند که قطرشان ۱تا ۲ میلیمترمیباشد که با یک هالهی قرمز احاطه میشوند.
ضایعات ممکن است پراکنده و کم یا متعدد باشند ودرقسمتهای مختلف تجمع پیدا کرده ویا درسطح زیادی از بدن پخش شده باشند.
معمولاً کف دست وپاها درگیر نشده ولی درسایر قسمتهای بدن مثل شکم، سینه وحتی سروصورت نوزاد دیده میشود. بیشترین احتمال شروع ضایعات در روز دوم عمر میباشد.
البته ضایعات جدید می تواند بطور مداوم در چند روز اول ظهور کند. درنوزادان نارس امکان دارد شروع ضایعات برای چند روز تا چند هفته به تعویق بیافتد.
دانههای چرکی شامل تجمعاتی از سلولهایی بنام ائوزینوفیل هستند. این ضایعات چرکی کاملاً استریل بوده ودر کشت انجام شده ازاین ضایعات این مطلب قابل اثبات است.
علت اریتم توکسیکوم ناشناخته است . این بثورات طبیعی بوده ونیاز به هیچ درمان یا مالیدن هیچگونه پمادی نداشته وخود بخود پس از چند روز تا حداکثر چند هفته بهبود مییابد.
تغییر رنگ شبکه ای
این حالت را کوتیس مارموراتا نیز میگویند وهنگامی ایجاد میگردد که نوزاد با دمای پایین محیطی مواجه میشود. دراین شرایط پوست تقریباً کل بدن دچار تغییرات رنگی قرمز یا آبی با شکل شبکهای میشود.
این تغییرعروقی نشانگر یک پاسخ فیزیولوژیک تشدید شده میباشد که با افزایش سن از بین میرود؛ هرچند گاهی حتی دربچههای بزرگتر هم دیده میشود.
البته گاهی این حالت درنوزادان دچار سپسیس یا عفونت خون نیز ایجاد میشود که دراین شرایط علائم دیگر مانند شیرنخوردن وبیحالی نیز درنوزاد وجود دارد.
تغییر رنگ هارلکویین
این پدیده عروقی نادر در همان اوایل دوره نوزادی اتفاق میافتد ودر نوزادان با وزن کم در هنگام تولد شایعتر است. این پدیده احتمالاً نشانگر یک عدم تعادل درمکانیسم تنظیمی عروق اتونومیک است.
وقتی که نوزاد به یک طرف خوابانده میشود؛ بدنش را اگر با خطی طولی به دونیمه چپ وراست تقسیم کنیم اگر برفرض روی سمت چپ خوابیده باشد نیمه راست بدنش رنگ پریده میشود ونیمه تحتانی یعنی نیمه چپ بدنش به رنگ قرمز تیره در میآید.
این تغییر رنگ فقط برای چند دقیقه باقی میماند و گاهی فقط یک قسمت از تنه یا صورت را دربرمیگیرد. فعالیت عضلانی باعث قرمز شدن تمام بدن میشود و اختلاف رنگ را از بین میبرد.
دوره های مکرر این حالت ممکن است اتفاق افتد ولی این رخداد نشان دهنده عدم تعادل اتونومیک دائمی نیست.
لکه مغولی
این لکه ها در پشت کمر نوزاد ممکن است وجود داشته باشد و رنگ آنها آبی یا خاکستری با حدود مشخص میباشد. البته گاهی ممکن است این لکهها روی پشت رانها، ساق پاها، پشت تنه وشانه ها هم دیده شود.
این نوع لکه ممکن است منفرد یا متعدد باشند واغلب وسعت زیادی دارند. بیش از ۸۰% شیرخواران سیاه پوست، آسیایی وهند شرقی دارای این لکهها هستند؛ درحالیکه تنها در ۱۰% شیرخواران سفید پوست دیده میشود.
بیشتر گمان میشود که علت بروز این لکه ها بیشتر بجاماندن سلولهای رنگدانهای (ملانوسیتها) در درم وعدم مهاجرت آنها به اپیدرم میباشد.
لکههای مغولی معمولاً در طی چند سال اول عمر کمرنگ شده واز بین میروند اما گاهی این لکهها ممکن است باقی بمانند.
وجود این لکهها خطری برای سلامتی نوزاد بشمار نرفته وهیچگونه درمان یا مراقبت خاصی نیز نیاز ندارند.
هیپرپلازی سباسه
این حالت به شکل برجستگیهای ریزی به رنگ سفید مایل به زرد وبه تعداد زیاد، معمولاً درپیشانی، بینی، بالای لب وگونههای نوزاد رسیده یافت میشود.
این ضایعات نشانگر غدد سباسهی بزرگ شده هستند وبتدریج از نظر اندازه کوچک شده ودرعرض چند هفتهی اول زندگی کاملاً محو میشوند.
میلیا
میلیا دانههایی ریز وسفید رنگ است که درصورت بروز میکند. این دانهها کیستهای سطحی با قطر ۱تا۲ میلیمتر وبه رنگ سفید شیری ومروارید گونه میباشند.
البته میلیا درهر سنی میتواند بروز کند اما درنوزادان بیشتر در صورت ولثه ودر خط وسط کام دیده میشود که درخط وسط کام بنام مرواریدهای اپشتین نامگذاری شدهاند. میلیا در اغلب نوزادان بطور خودبخودی پوسته پوسته شده واز بین میروند.
تاول های ناشی از مکیدن
تاولهای منفرد یا متعددی در اندامهای فوقانی نوزادان درهنگام تولد ممکن است دیده شود که بنظرمیرسد در اثر مکیدن شدید آن محل در هنگام زندگی جنینی داخل رحم ایجاد شده باشد.
محلهای شایع این تاولها عبارت است از سطح خارجی ساعد ، شست دست و انگشت سبابه . این تاولها بدون گذاشتن اثری از خود به سرعت بهبود میابند.
بالشتک ها یا تکمه های ناشی از مکیدن
در قسمت وسط لب بالایی نوزاد ممکن است بلافاصله پس از تولد یا چند روزی بعد از آن، تکمهها یا برجستگیهای کوچکی توجه معاینه کننده را به خود جلب کند که این برجستگیها اصطلاحاً بالشتک یا تکمه مکیدن نامیده شده وبه علت مکیدن مایع آمنیوتیک یا مکیدن دستها در داخل رحم ویا شیرخوردن مکرر پس از تولد به وجود میآید.
این تکمهها باعث میشود که لبها برای مکیدن شیر قدرت وکارایی بیشتری پیدا کنند.
پس از مدت کوتاهی که از تولد میگذرد؛ روی لبهای پایینی نیز برجستگیهای متعدد شیری رنگ مشابهی در اغلب نوزادان مشاهده میشود که به دلیل مکیدن ایجاد شده و اصلاً نگران کننده نمیباشند.
با بزرگتر شدن نوزاد این تکمهها پوسته پوسته شده واز لب جداشده ومیافتند .
کبودی لبها یا دست و پا
لبهای نوزاد که بطور معمول قرمز است امکان دارد که تاچند روز پس از تولد گاهی همراه با اطراف دهان (بخصوص هنگام گریه کردن) کبود به نظر برسد.
همچنین گاهی ممکن است در خلال چند روز اول پس از تولد لبها وانگشتان دست وپای نوزاد کمی کبود یا آبی رنگ شود که این کبودی میتواند به علت عدم تطابق کامل ساختمان وعملکرد قلب وعروق با زندگی خارج رحمی باشد.
این حالت بخصوص در مواجهه با سرما تشدید یافته ولزوماً مساله مهمی تلقی نمیشود. اما درصورتی که این کبودی دائمی وشدید گردد بهتر است با پزشک مشورت شود.
سفیدی روی زبان
زبان نوزاد که در ابتدا قرمز است به سرعت ودر عرض چند روز اول پس از تولد ممکن است سفید شود.
این رنگ یا درحقیقت غشاء سفیدرنگی که روی زبان کشیده میشود؛ ناشی از نفوذ و رسوب ترکیبات سفید رنگ شیر در عمق پرزهای روی زبان است که پاک کردن آن چندان ساده نیست.
خصوصیت این پوشش آن است که اصلاً مزاحم شیرخوردن نوزاد نبوده وفقط به سطح روی زبان محدود شده و آثاری از آن روی سقف دهان یا سطح داخلی گونهها وجود ندارد.
این لایه که پس از مدتی درنزد برخی نوزادان بطور چشمگیری ضخیمتر نیز میشود لایهی شیر یا آسترشیر نامیده شده وممکن است گاهی تا پایان دروه شیرخوارگی نیز دیده شود.
زبان جغرافیایی
گاهی روی زبان نوزاد لکههای قرمز، سفید یا رنگ پریدهای دیده میشود که بیشباهت به نقشههای جغرافیایی نیست.
این لکهها درواقع تغییراتی است که در پرزهای روی زبان رخ داده و گاهی ممکن است کمرنگتر، پررنگتریا سفید شده ویا بهآهستگی تغییرمکان دهند.
همچنین گاهی برای چند هفته به کلی ناپدید شده و پس از مدتی دوباره ظاهر شوند. این لکهها درهنگام تب یا بیماریهای عفونی بیشتر دیده میشوند ونباید با برفک یا آفت اشتباه شوند.
دروالدین نوزاد نیز ممکن است سابقهای از چنین حالتی وجود داشته ویا در حال حاضر نیز وجود داشته باشد. زبان جغرافیایی هیچگونه خطری برای نوزاد نداشته و نیازی به درمان نیز ندارد.
آبی رنگ بودن زیر زبان
زیر زبان برخی از نوزادان بعلت وجود وریدهای سطحی زیاد، گاهی اوقات خیلی آبی رنگ است ولی این نکته هیچگونه خطری برای نوزاد دربرندارد.
سفیدی سقف دهان
گوشههای سقف دهان نوزاد به خاطر غضروفی بودن تا مدتها سفیدرنگ است که این حالت نیز هیچگونه مشکلی برای نوزاد ایجاد نکرده ونیاز به اقدام درمانی خاصی ندارد.
دانه های سفید روی لثه
در روی لثه برخی نوزادان یک تا چند برجستگی کوچک یا دانه های سفیدرنگ ومحکمی دیده میشود که برخی مادران گمان میکنند که اینها دندان هستند.
این دانههای سفید در واقع کیسه های توپر وسفتی هستند که هیچ آسیبی به لثه نرسانده واگرچه ممکن است که با دندانهایی که ماهها بعد قرار است از همان قسمت لثه روییده شوند بی ارتباط نباشند (زیرا پس از درآمدن دندان از آن قسمت از بین میروند) اما خود دندان نیستند.
به این دانهها نباید کاری داشت ونباید آنها را دستکاری کرد . همچنین حاوی هیچ آلودگی نیز نبوده ونیاز به آنتی بیوتیک نیز ندارند.
دانه های سفید روی لوزه ها
گاهی روی لوزهی نوزادان نقاط سفید رنگ بسیار کوچکی دیده میشود که این نقاط حاوی چرک نبوده واصولاً گلوی نوزادان وشیرخواران کوچک حداقل تا چند ماه نخست پس از تولد هرگز چرک نخواهد کرد.
این نقاط سفیدرنگ در واقع ترشحات عادی این غدد لمفاوی بوده ویا باقیمانده شیردلمه شده هستند ومیبایست طبیعی تلقی شوند. این دانهها به هیچ نوع درمانی از جمله آنتیبیوتیکها نیازمند نبوده وخود نیز پس از مدت کوتاهی ازبین میروند.
برفک دهان و زبان
گاهی روی زبان وقسمت داخلی گونهها وسقف دهان نوزاد را دانههای سفیدرنگی میپوشاند که همان برفک دهان میباشد. برفک زبان ودهان برخلاف آستریا پوشش شیر محدود به روی زبان نیست.
برفک گاهی ممکن است از عمق دهان نیزپایینتر رفته وبه حدود مری برسد. علت برفک دهان نوعی قارچ است که نامش کاندیدا میباشد این قارچ گاهی بطور معمول در هوا و دهان افراد وجود داشته ولزوماً بیماریزا محسوب نمیشود.
دهان نوزاد که همواره سرشار از ماده مغذی شیر میباشد محیط مناسبی برای این قارچ محسوب شده و منشاء این قارچ نیز معمولاً کانال زایمانی مادر میباشد.
جهت درمان برفک دهانی نوزادان با صلاحدید پزشک متخصص کودکان میتوان از داروهای ضدقارچ استفاده نمود.
گاهی ممکن است همین قارچ کاندیدا قسمتهایی از پوست نوزاد درناحیه پوشک را نیز آلوده کند که دراین حالت پوست این ناحیه قرمزی براق پیدا کرده و در اطراف این پوست قرمز وملتهب نیز دانههایی قرمزرنگ بروز میکند؛ که با مراجعه به پزشک باید به درمان این حالت اقدام نمود.
ادرار سوختگی
پوست نوزاد بسیار لطیف وظریف است بطوری که ممکن است به علت دیربه دیر تعویض کردن پوشک نوزاد و ایجاد آمونیاک درآن ناحیه پوست نوزاد دچار تحریک وسوختگی گردد.
به مرور زمان وگاهی هم در مدت کوتاهی این قرمزی و آسیب در پای نوزاد جدی وعمیق تر شده و ممکن است ایجاد زخم نماید.
محیط میان پای نوزاد وسرین او جای گرم ومرطوبی است که بخصوص در داخل کهنه و پوشک ولاستیکی این رطوبت امکان تغییر هم نداشته وادرار هم اضافه شده و وضعیت را جهت تحریک بیشتر پوست مساعدتر مینماید.
میکروبها وقارچها همیشه روی پوست بدن موجود بوده وچون در اثر تحریک شیمیایی پوست، مقاومت آن نسبت به این عوامل عفونی کاهش یافته؛ لذا عفونت این ناحیه با قارچها یا میکروبها نیز تسهیل میگردد.
در ادرار سوختگی ساده پوست ناحیه مبتلا قرمز یکدست میباشد اما اگر قارچ نیز اضافه شده باشد معمولاً در اطراف این قرمزی یکدست، دانههای قرمز متعدد نیز وجود دارد.
گاهی حتی دراثر عفونت میکروبی، تاولهای چرکی متعدد ویا آبسههای ناحیه سرین نیز روی میدهد.
بنابراین والدین نوزادان باید توجه کنند که در موقع مراجعه به پزشک جهت ادرار سوختگی نوزاد خود مراقبت نمایند که حتماً محل مبتلا توسط پزشک کاملاً معاینه شود تا داروی مناسب تجویز گردد.
برای پیشگیری از ادرار سوختگی باید به نکات زیر توجه نماییم:
۱- پوشک یا کهنه نوزاد را زود به زود باید عوض نمود. بخصوص هنگامی که احساس میشود پای نوزاد در حال قرمز شدن است وبه اصطلاح در ابتدای ادرار سوختگی قرار دارد باید فواصل عوض کردن را به هر یکساعت یکبارکاهش داد.
دربیماریهای اسهالی باید توجه داشت که این تعویضها زود به زود انجام شود زیرا مخلوط شدن مدفوع با ادرار احتمال ادرار سوختگی را افزایش میدهد.
۲- هربار که نوزاد مدفوع میکند وهر ۳-۲ بار که ادرار میکند باید پای او شسته شود.
۳- باید دقت شود که پس از شستن ، حتماً پای نوزاد را با حولهای نرم وتمیز کاملاً خشک نمود.
۴- هربار پس از اینکه پوشک یا کهنه نوزاد عوض میشود پوست میان پا وسرین او باید با لایهای از یک کرم محافظت کننده پوشانده شود.
عرق سوز زیر گردن
گاهی نوزادان در ناحیه زیرگردن خود دچار حالت قرمزی والتهاب مختصر وگاه پیشرفتهای میشوند که این حالت را عرق سوز میگویند.
علت این حالت آن است که غبغب نوزاد روی پوست گردن افتاده و فضای گرم و مرطوب وبستهای ایجاد میکند که این گرما درصورتی که پوشش نوزاد نیز زیاد باشد بیشتر میگردد.
درچنین حالتی وقتی زیر گردن نوزاد عرق میکند؛ دانههای عرق راهی به خارج نداشته ودرنتیجه درزیر پوست منتشرشده ومنظرهی قرمز رنگ وملتهب عرق سوز را ایجاد میکند.
درمان این حالت بسیار ساده است وفقط کافی است که گردن نوزاد را کمی بالا گرفته وبا بادبزن ویا هرچیز دیگری این ناحیه را کمی باد بزنیم و البته در این کار زیاده روی هم نشود.
اگر عرق سوز تازه باشد وعمقی نشده باشد معمولاً همین درمان ساده کافی است وپس از چند دقیقه آثار بهبودی ظاهر میشود.
استفاده از پودرهای خشک کننده مانند پودر تالک یا پودرهای مخصوص نوزادان نیز میتواند مفید باشد اما باید پودر را خیلی با ملایمت به گردن نوزاد مالید بطوری که در هوا پخش نشود زیرا تنفس این پودر و ورود آن به ریه نوزاد می تواند برای وی مضرباشد.
درحالت عرق سوز نباید از پمادهای چرب استفاده نمود زیرا میتواند باعث رشد میکروبها وقارچها در این ناحیه وعفونت ناحیه مبتلا گردد.
