روایت جالب و چالش برانگیز زن فرمانروا در قرآن
- سپتامبر 16th, 2023
- کتاب آموزش زبان
روایت جالب و چالش برانگیز زن فرمانروا در قرآن
این حدیث با زن فرمانروایى که خداوند در قرآن ترسیم میکند، منافات دارد. این زن ملکه سبا است.
اگر به راستى اسلام نقش زن را محدود میکند و او را براى رهبرى مناسب نمیداند، پس چگونه است که خداوند در قرآن، به معرفى زنى میپردازد که فرمانروایى سرزمینى را به عهده دارد و طایر اندیشهاش در مدیریت و برخورد با مسائل، از مردان، بلند پروازتر است؟
ملکه سبا میگوید: سلیمان نامه بزرگوارانهاى به این مضمون براى من فرستاده است:
«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمْ أَن لا تَعْلوا علیّ و اتونى مسلمین قالت یا أیها الملأ افتونى فى امرى ما کنت قاطعه امرا حتى تشهدون» (نمل/ ۳۲)
«به نام خداوند بخشنده مهربان، بر من بزرگى مکنید و مرا از در اطاعت درآیید. [ملکه سبا[ گفت: اى سران [کشور] در کارم به من نظر دهید که بیحضور شما [تا کنون] کاری را انجام ندادهام».
چنانکه میبینیم این زن، فرمانرواست، اما هرگز استبداد رأى ندارد. هنگامى که نامه سلیمان رسید، بزرگان مملکت خود را گِرد آورد و نامه را که تهدیدى براى آنان شمرده میشد، براى همه خواند.
و به آنها گفت: پیشنهادات خود را ابراز کنید، من مستبد نیستم، و نمیخواهم ایده خود را به شما بقبولانم، هر چند من فرمانرواى شما هستم، اما در چنین مواردى که سرنوشت مردم را رقم میزند، باید با اندیشمندان مشورت شود تا رأیى مناسب ابراز گردد.
مردان در پاسخ او چه گفتند؟
«قالُوا نَحْنُ اُولوا قوه وَ اُولوا باس شدید و الْاَمْر اِلَیْکِ فَانْظُرى ماذا تَأمُرینَ» (نمل/ ۳۳)
«گفتند: ما سخت نیرومند و دلاوریم، و[لى [اختیار کار با توست، بنگر چه دستور میدهی؟»
آنان نیروى بدنى خود را به او عرضه کردند، اما او نیازمند قدرت بدنى آنها نبود، بلکه در پى بهرهمندى از نیروى فکر و اندیشه آنان بود.
با این وجود، هنگامى که سران قوم او را تنها گذاردند و او در اضطراب و پریشانى نظر دادن فرو رفت، غرق در اندیشه شد و پس از مدتى گفت:
«اِنَّ الْمُلُوکَ إِذا دَخَلُوا قَرْیَهً اَفْسَدُوها وَ جَعَلُوا أعِزَّهَ اَهْلِها اَذِلَّهً وَ کَذلِکَ یَفْعَلوُن. وَ اِنّى مُرْسِلَهٌ اِلَیْهِمْ بِهَدیَّهٍ فَناظِرَهُ بِمَ یَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ». (نمل/ ۳۴ و ۳۵)
«پادشاهان چون به شهرى درآیند، آن را تباه و عزیزانش را خوار میگردانند، و اینگونه میکنند. و [اینک] من ارمغانى به سویشان میفرستم و مینگرم که فرستادگان [من] با چه چیز بازمیگردند.»
چنان که میبینیم، ملکه سبا به خوبى با شرایط آشناست. او اینک در پى آن است که دریابد آیا سلیمان(ع) پیامبر است و یا یکى از پادشاهان میباشد؟
با توجه به شرایط موجود و دگرگونى زمان، مسأله رهبرى زن، شکل جدیدى به خود گرفته است.
اگر پادشاه باشد، شیوه برخورد مناسب با خود را میطلبد و اگر پیامبر باشد، باید از زاویه دیگرى به شرایط نگریست. ملکه سبا با چنین بینشى براى حضرت سلیمان(ع) هدیه فرستاد.
سلیمان نیز در پى فرجام این ماجرا بود. هنگامى که هدیه به سلیمان(ع) رسید و پس از مدتى ملکه سبا به ویژگیهاى سلیمان پى برد و در فضاى حکومت سلیمان مدتی ماند، بیآنکه چون زنى متعصب که با چنگ و دندان از میراث پادشاهى خود دفاع میکند، به جنگ با سلیمان برخیزد، حقیقت را دریافت و با تمام وجود گفت:
«… اسلمت مع سلیمان للّه رب العالمین» (نمل/ ۴۴)
«… و [اینک] با سلیمان در برابر خدا ـ پروردگار جهانیان ـ تسلیم شدم.»
مقصود قرآن از ترسیم چنین تصویرى چیست؟
این داستان، حکایت از حکم شرعى ندارد، اما در دل خود، مفهومى پسندیده را میپرورد. و آن اینکه زن نیز میتواند به موازات مرد، پیش رود و بهگونهاى طبیعى رهبری امّتى را به دست گیرد.
اگر به راستى اسلام نقش زن را محدود میکند و او را براى رهبرى مناسب نمیداند، پس چگونه است که خداوند در قرآن، به معرفى زنى میپردازد که فرمانروایى سرزمینى را به عهده دارد و طایر اندیشهاش در مدیریت و برخورد با مسائل، از مردان، بلند پروازتر است؟
البته در این مجال، ما نمیتوانیم حکم قطعى این مسأله را بیان کنیم، بلکه این مسأله نیازمند تحقیق گستردهترى است و مهارت زیادى میطلبد. در طول تاریخ اسلام، اگر چه نمیتوان چنین نمونههایى یافت، اما در حقیقت چهره اصلى زن اینگونه است.
آنچه گفته شد، در مسأله رهبرى زن بود. اما در سایر مناصب، زن میتواند در رأس بسیارى از مسؤولیتها قرار گیرد بویژه هنگامى که دریافتیم شرایط زمان حاضر و در نتیجه حکم، با گذشته بسیار متفاوت شده است.
در گذشته نیز همانند برخى نمونهها در عصر حاضر، مسؤولان در امور با کسى مشورت نمیکردند. اما امروزه مسؤولان، تنها با شور و مشورت دیگران تصمیم میگیرند و دستورات خود را عملى میکنند، اما در قبول و یا رد نظرات دیگران آزادند.
بنابراین اگر بخواهیم به بررسى مسائل حکومت در عصر حاضر بپردازیم، نباید شیوه حکومت فرمانروایان گذشته را در ذهن خود، ترسیم کنیم، چرا که در گذشته تنها یک فرد، تصمیم میگرفت، اما امروز تصمیمات یک مدیر در برابر تصمیمات گروه، رنگ میبازد.
در بررسى مدیریت زن نیز ما بر این عقیده ایم که زن نیز همانند مرد، داراى نقش مشخصى در جامعه سیاسى اسلامی است. اما برخى از جزئیات آن، با نقش مرد تفاوت دارد، که عکس این امر نیز صادق است.
باید این مسأله را مورد توجه قرار داد که فرمان زن ضمیمه آراء و جمع میشود، نه اینکه زن در مسائل اختیار کامل و استبداد رأى داشته باشد. حال با توجه به این فرض آیا دین مبین اسلام با مدیریت زن در شرایط موجود، مخالف است.
بنابراین نمیتوان حدیث پیامبر(ص) را ـ بر فرض صحّت سند ـ بدون بررسى «مسأله رهبرى زن» بهگونهاى که پیامبر(ص) در نظر داشته است، به عنوان حکمى قطعى پذیرفت. اما با توجه به شرایط موجود و دگرگونى زمان، مسأله رهبرى زن، شکل جدیدى به خود گرفته است.
از اینرو ما بر این عقیدهایم که زن نیز همانند مرد، داراى نقش مشخصى در جامعه سیاسى اسلامى است. اما برخى از جزئیات آن، با نقش مرد تفاوت دارد، که عکس این امر نیز صادق است.
