تالاب گاوخونی

• فوریه 3rd, 2024
• کتاب آموزش زبان

تالاب بین المللی گاوخونی (که گاهی باتلاق گاوخونی خوانده میشود) از مناطق نمونه بین المللی گردشگری استان اصفهان محسوب می شود که از اهمیت بالایی برخوردار است.

تالاب گاوخونی در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه‌های شنی ورزنه واقع شده‌است.  این تالاب در منتهی الیه رودخانه های زاینده رود، زر چشمه و ایزد خواست قرار گرفته است که منبع اصلی تغذیه کننده آن رودخانه زاینده رود است که یکی از مهمترین رودخانه های فلات داخلی کشور است که حوضه آب خیز زاینده رود را زهکشی و به تالاب گاوخونی ختم می شود.

طول مسیر رودخانه زاینده رود ۴۰۵ کیلومتر می باشد و از دامنه های شرقی ارتفاعات زاگرس و کوههای مرتفع زرد کوه بختیاری سرچشمه می گیرد و اختلاف ارتفاع تالاب نسبت به سرآب ( زرد کوه بختیاری ) ۲۷۴۷ متر می باشد و وسعت کل حوضه آب خیز زاینده رود ۴۱۳۷۱ کیلومتر مربع است که /۹/۹۰% آن در استان اصفهان و مابقی در استانهای چهار محال و بختیاری و یزد و فارس قرار گرفته است و به تدریج که وارد جلگه اصفهان می گردد از شیب آن کاسته و پس از مشروب نمودن اراضی مستعد و دشت های کشاورزی از شهرهای اژیه و ورزنه عبور نموده و وارد تالاب گاوخونی می شود.

محیط پیرامون تالاب با ویژگی های خاص و متفاوت جغرافیایی همراه است. بخش های شمالی و شمال غربی آن مصب قرار گرفته که آخرین حد جریان آب شیرین رودخانه است ، مصب رودخانه انباشته از جلبک های سبز بوده و حرکت آب در این ناحیه کند است. ابتدای آن را نیزارها و گزستان انبوه فرا گرفته است. در کنار و اطراف مصب برکه ها آبگیرهای زیاد جود دارد که به دلیل شور بودن نسبی اراضی آب شور شده و در طول تابستان تبخیر می شود . در حاشیه جنوبی تالاب نمکزار وسیعی وجود دارد که در اثر تبخیر زیاد آب و باقی ماندن و انباشته شدن کریستالهای نمک بوجود آمده . نمک این بخش استخراج شده و مورد بهره برداری قرار می گیرد.

در غرب و جنوب غربی گاوخونی تپه های ماسه ای بادی قرار دارد که خود اکوسیستمی متفاوت با تالاب و مصب آن را بوجود آورده اند .این تپه ها در اثر وزش بادهای کویری شکل گرفته اند و عاری از پوشش گیاهی طبیعی و خاصی هستند که از نظر زیبایی شناسی جایگاه ویژه ای برا ی خود دارند و شکل گیری آنها بر حسب تعییرات جهت وزش باد متفاوت است و در نهایت بخش شرقی تالاب را دشتی تپه ماهوری محاط در کوهستانهای بلند و در طول محور اصفهان – نایین احاطه کرده است.

کوه سیاه در منتهی الیه شمال غربی این دشت و در کناز مصب تالاب گاوخونی قرار گرفته است. رویش این تپه ماهور ها و دشت ها را گیاهان خشکی پسند استپی از انواع متعدد و متنوع درمنه دشتی، اشنان، جارو سفید، خارشتر، انواع شورها، ارمک، گز،قیچ ، پرند، سبد و افدرا فرا گرفته است.

ویژگی های تالاب گاوخونی

ارتفاع تالاب از سطح دریا ۱۴۷۵ متر و نوسانات آب در آن به نیم (۵/. ) متر می رسد ، حد اکثر عمق این تالاب در فصل پر آبی حدود ۱ ( یک ) متر است . مساحت تالاب ۴۷۰ کیلومتر مربع گرچه وسعت آن متغیر و تا ۷۱۹ کیلومتر مربع می رسد . بیشترین عرض آن ۱۵ کیلومتر و طول آن تقریبا” ۲۵ کیلومتر می باشد . منابع تامین آب تالاب رودخانه زاینده رود است که میزان آب ورود ی به تالاب بر حسب سال متغییر بوده و متاسفانه در سالهای اخیر از آب زاینده رود سهمی دریافت نمی کند وآبهای ورودی به آن ناشی از شورآبها و زهکش های زمین های مجاور رود خانه است . میزان آب دریاچه بستگی زیادی به وضعیت آب وهوای هر سال داشته و بسیار متغییر است به طوریکه در سالهای کم باران تقریبا” تمامی تالاب در فصل تابستان خشک می شود و وسعت بخش دائمی تالاب در فصل تابستان تا ۱۲۰ کیلومتر مربع کاهش می یابد . اطراف تالاب را اراضی غیر مزروعی فرا گرفته است . فقط در بخش شمال غربی آن آثار زراعت مشاهد ه می شود که به علت شوری آب کشاورزان دست از زراعت برداشته اند و در حال حاضر تا شعاع حدود ۱۵ کیلومتری اطراف تالاب زمین زراعتی دیده نمی شود و نیز آبادی وجود ندارد.

نام شناسی گاوخونی

در فرهنگ آنندراج گاو را به معنی بزرگ و خان را به معنی چاه آورده است و آن را چاه بزرگ می‌داند. دهخدا گمان می‌برد که گاوخانه باشد زیرا در گذشته روستاییان گاوهای خود را برای چرا به اینجا می‌آوردند.

واژه گاوخونی مرکب است از گاو  که استرابو در جغرافیای معروف خویش اصفهان را بدان نامیده و این واژه بعدا به گبی، گی و جی تبدیل گردیده است. و خانی (خانیک پهلوی) که به معنی چشمه، حوض و آبگیر است و در آثار قدمای زبان فراوان به کار رفته‌ است. بر اساس این احتمال گاوخانی به معنای آبگیر جی (اصفهان) است.

گیاهان طبیعی این منطقه را می‌توان به سه نوع تقسیم کرد:

۱- گیاهان مقاوم به شوری که مخصوص سریهای برخوار- زرندید و گرگاب می‌باشد. شامل:
cresa-soaeda-cretica salsola- salicorhia

۲- گیاهان مناطق مرطوب و شور مخصوص سریهای برخوار و ژرندید در حالت مرطوب شامل:
juncos- glabra- agropyram- cyperus- rotundus

۳- گیاهان نسبتاً مقاوم به شوری مخصوص سریهای اصفهان – رنگیده – حاجی آباد و حالت شور آنها شامل:
Glycyrhisa- glabra- alhaji- cammelarum- peganum- cynodon- chenopodium- harmala- dactylon-atriplex- tataricum- conrolrolus- arvensis